Γεώργιου Δ. Σωτηρόπουλου,
Επ. Καθηγητή Νομικής Σχολής Αθηνών, Δικηγόρου

Το νέο πτωχευτικό δίκαιο, όπως έχει διαμορφωθεί με τη θέση σε ισχύ του πτωχευτικού κώδικα (Ν. 3588/2007), αποτελεί σαφώς ένα σημαντικό σταθμό στην πορεία εκσυγχρονισμού του ελληνικού εμπορικού δικαίου. Εντούτοις δεν στερείται προβλημάτων και αστοχιών, σε επίπεδο δε θεσμών το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα αστοχίας συνιστά αναμφίβολα η διαδικασία συνδιαλλαγής (άρθρ. 99 επ. ΠτΚ). Πέρα από την εσφαλμένη συστηματικά τοποθέτηση του εν λόγω θεσμού προπτωχευτικού συμβιβασμού στο μέσο του ΠτΚ, ο νέος θεσμός - όπως είχε προβλεφθεί και από ορισμένα μέλη της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής του ΠτΚ [στην οποία ο γράφων είχε την τύχη να συμμετάσχει] και όπως αποδεικνύεται δυστυχώς μέχρι σήμερα στην πράξη - μόνο ως παρτιτούρα για παρατράγουδα μπορεί χρησιμεύσει. Μέχρι τη θέση σε ισχύ του ΠτΚ το περιβόητο άρθρ. 44 Ν. 1892/1990 είχε φροντίσει να αμαυρώσει τους θεσμούς των προπτωχευτικών συμβιβασμών μεταξύ πιστωτών και επιχείρησης, πράγμα που οδήγησε στην ένταξη των συμβιβαστικών συμφωνιών εντός της πτωχευτικής διαδικασίας υπό αυξημένες ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις (βλ. σχέδιο αναδιοργάνωσης, άρθρ. 107 επ. ΠτΚ). Παρά ταύτα κρίθηκε σκόπιμο από την πλειοψηφία των μελών της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής να υιοθετηθεί και ο θεσμός της διαδικασίας συνδιαλλαγής ως μορφή προπτωχευτικού συμβιβασμού κατά το πρότυπο του θεσμού της procedure de conciliation του γαλλικού δικαίου με στόχο την εξάντληση των δυνατοτήτων διάσωσης της επιχείρησης του οφειλέτη πριν ο τελευταίος εισέλθει στο στάδιο της παύσης των πληρωμών, όπου πλέον το άνοιγμα της πτωχευτικής διαδικασίας είναι επιβεβλημένο και η διάλυση της επιχείρησης είναι κατά κανόνα αναπόφευκτη. Όσο αγαθά και αν φαίνονται τα κίνητρα του νομοθέτη, ο νέος θεσμός, όπως τουλάχιστον έχει διαπλαστεί, όχι μόνο δεν είναι ικανός να επιτύχει τους στόχους του, αλλά μπορεί να προσφέρει τα μέσα για σοβαρά παρατράγουδα. Ειδικότερα:
Το κεντρικό πρόβλημα της ρύθμισης τουλάχιστον σχετικά με την αποτελεσματικότητα του νέου θεσμού εντοπίζεται στο άρθρ. 104 παρ. 1 στοιχ. ζ’ ΠτΚ, όπου προβλέπεται, ότι η συμφωνία δεσμεύει μόνο τον οφειλέτη και τους πιστωτές, που την υπέγραψαν. Παρότι αυτό από πλευράς αστικού δικαίου φαντάζει ως αυτονόητο, εντούτοις από πλευράς πτωχευτικού δικαίου, στο οποίο λειτουργικά εντάσσονται και οι θεσμοί προπτωχευτικού συμβιβασμού, ως ειδικού οργανωτικού δικαίου εκκαθάρισης της περιουσίας του οφειλέτη, μάλλον πρέπει να ξενίζει, καθώς οι συλλογικές διαδικασίες είναι κατά κανόνα δεσμευτικές για όλους τους εμπλεκομένους. Ο νομοθέτης με τη διαδικασία συνδιαλλαγής θέλησε αναμφίβολα να θεσπίσει μια δικαστικά εποπτευόμενη διαδικασία συμβιβασμού, η οποία δεν θα διέπεται απλώς από τις διατάξεις του αστικού δικαίου. Η έλλειψη καθολικής δεσμευτικότητας της συμφωνίας καθιστά τη διαδικασία συνδιαλλαγής ελάχιστα έως καθόλου ελκυστική, καθώς δύσκολα πιστωτής θα είναι διατεθειμένος να συμβιβαστεί με τον οφειλέτη προβαίνοντας σε περιουσιακές παραχωρήσεις, ενώ κάποιοι άλλοι πιστωτές (οι μη συμβαλλόμενοι) θα διατηρήσουν στο ακέραιο την περιουσιακή τους θέση καρπούμενοι πλήρως τα αποτελέσματα της τυχόν διάσωσης της επιχείρησης του οφειλέτη, η οποία διάσωση θα επιτευχθεί με τις θυσίες των συμβιβασθέντων (με ξένα κόλλυβα, κατά το κοινώς λεγόμενο). Βέβαια στο άρθρ. 104 παρ. 1 στοιχ. β’, γ’ ΠτΚ προβλέπεται η αναστολή των ατομικών διώξεων και της λήψης ασφαλιστικών μέτρων κατά του οφειλέτη κατά τη διάρκεια ισχύος της συμφωνίας συνδιαλλαγής και ως προς τους μη υπογράψαντες πιστωτές, επιπλέον δε απαγορεύεται για έξι μήνες από την έκδοση της απόφασης, που επικύρωσε τη συμφωνία, η κήρυξη του οφειλέτη σε πτώχευση (άρθρ. 104 παρ. 1 στοιχ. στ’ ΠτΚ). Οι ρυθμίσεις αυτές εισάγουν μεν χρονικούς περιορισμούς ως προς την άσκηση των δικαιωμάτων των μη συμβληθέντων πιστωτών, όμως οι περιορισμοί αυτοί δεν είναι ικανοί να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο του free riding, ο οποίος λειτουργεί αποτρεπτικά ως προς την κατάρτιση συμφωνιών συνδιαλλαγής.

Μια άλλη αχίλλειος πτέρνα του νέου θεσμού είναι η δυνατότητα του πτωχευτικού δικαστηρίου, που επιλαμβάνεται της αίτησης για το άνοιγμα της διαδικασίας συνδιαλλαγής, να λάβει προληπτικά μέτρα, που ισχύουν μέχρι την επικύρωση της συμφωνίας συνδιαλλαγής, κατ’ ανάλογη εφαρμογή του άρθρ. 10 ΠτΚ (άρθρ. 100 παρ. 1  εδ. γ’ ΠτΚ). Στο άρθρ. 10 ΠτΚ ρητά προβλέπεται ανάμεσα σε άλλα η δυνατότητα του πτωχευτικού δικαστηρίου να διατάξει την αναστολή των ατομικών διώξεων των πιστωτών. Ενόψει αυτού δεν αποκλείεται - και μάλλον αυτό δείχνει μέχρι τώρα η πρακτική εφαρμογή του θεσμού της διαδικασίας συνδιαλλαγής - κάποιος οφειλέτης να στοχεύει με την υποβολή της σχετικής αίτησης για άνοιγμα της διαδικασίας απλώς και μόνο να συνυποβάλλει αίτηση αναστολής των ατομικών διώξεων, ούτως ώστε να εμποδίσει για όσο διάστημα μπορεί τους πιστωτές του να ικανοποιηθούν μέσω αναγκαστικής εκτέλεσης. Κάτι τέτοιο αποτελεί κατάχρηση του θεσμού της συνδιαλλαγής και θα πρέπει τα δικαστήρια να βρίσκονται σε ιδιαίτερη εγρήγορση, όταν κρίνουν επί αιτήσεων οφειλετών περί αναστολής των ατομικών διώξεων των πιστωτών τους. Ιδιαίτερα κρίσιμο είναι ειδικότερα να ελέγχουν τα δικαστήρια ήδη σε αυτή την πρώτη φάση της διαδικασίας συνδιαλλαγής μήπως ο οφειλέτης βρίσκεται σε κατάσταση παύσης πληρωμών, πράγμα που βεβαίως καθιστά απορριπτέα την αίτηση για άνοιγμα της σχετικής διαδικασίας (άρθρ. 99 παρ. 1, 100 παρ. 1 ΠτΚ), και απλώς επιδιώκει (ο οφειλέτης) μέσω της διαδικασίας αυτής να παρελκύσει το άνοιγμα της πτωχευτικής διαδικασίας σε βάρος των πιστωτών του. Αλλά και όταν δεν συμβαίνει αυτό τα δικαστήρια θα πρέπει επίσης να προβληματίζονται ως προς τη σκοπιμότητα της αιτούμενης από τον οφειλέτη συνδιαλλαγής, καθώς η αναστολή των ατομικών διώξεων μπορεί να επιτρέψει στον οφειλέτη μέσω καταδολιευτικών πράξεων να θίξει τα συμφέροντα των πιστωτών του.

Εάν θέλει κανείς να πει τα πράγματα με το όνομά τους, ο βασικός λόγος ρύθμισης της διαδικασίας προπτωχευτικού συμβιβασμού δεν είναι άλλος παρά η αναστολή των ατομικών διώξεων, είτε μέσω ασφαλιστικών μέτρων είτε συνεπεία της υιοθέτησης του σχεδίου συνδιαλλαγής: κάθε οφειλέτης (μη ευρισκόμενος σε κατάσταση παύσης πληρωμών, καθώς σε αντίθετη περίπτωση οι σχετικές δικαιοπραξίες θα υπόκεινται σε πτωχευτική ανάκληση) μπορεί ελεύθερα να έλθει σε επαφή με τους πιστωτές του και να συμβιβαστεί με αυτούς με οποιουσδήποτε όρους χωρίς να είναι απαραίτητη η δικαστική εποπτεία και ο έλεγχος της διαδικασίας αυτής. Η προληπτική παρέμβαση του δικαστηρίου είναι απαραίτητη, όταν ο συμβιβασμός αυτός πρόκειται να αναπτύξει ευρύτερα αποτελέσματα θίγοντας τα συμφέροντα τρίτων. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει με τη διαδικασία συνδιαλλαγής, καθόσον σύμφωνα με τα προεκτεθέντα η δεσμευτικότητα αυτής περιορίζεται μόνο στους συμβαλλομένους. Η μοναδική συνέπεια της συμφωνίας συνδιαλλαγής, η οποία ξεπερνά τα όρια της απλής σύμβασης και η οποία δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την παρέμβαση του νομοθέτη, είναι η αναστολή των ατομικών διώξεων, η οποία επεκτείνεται και στους μη συμβληθέντες πιστωτές, όπως και η δυνατότητα λήψης ασφαλιστικών μέτρων με ανάλογο περιεχόμενο για το διάστημα μέχρι την επικύρωση της συμφωνίας. Ο λόγος συνεπώς, που κατέστησε αναγκαία την ύπαρξη ειδικής ρύθμισης για τη συμφωνία συνδιαλλαγής, όπως τουλάχιστον αυτή διαμορφώθηκε τελικά, είναι κατά βάση η αναστολή των ατομικών διώξεων. Η εν λόγω αναστολή δεν θα πρέπει εντούτοις να αποτελεί το στόχο των διαδικασιών συνδιαλλαγής, αλλά μέσο για την επίτευξη του στόχου, που είναι η διάσωση της επιχείρησης του οφειλέτη.

Ως γενική εκτίμηση θα μπορούσε να διαπιστωθεί, ότι ο θεσμός της διαδικασίας συνδιαλλαγής κάθε άλλο παρά κατάλληλος είναι για να επιτύχει το στόχο, για τον οποίο έχει θεσμοθετηθεί. Ενόψει και της δυνατότητας κήρυξης της πτώχευσης λόγω επαπειλούμενης παύσης των πληρωμών με αίτηση του οφειλέτη (άρθρ. 3 παρ. 2 ΠτΚ) παρέχεται στον τελευταίο, εφόσον το επιθυμεί, η δυνατότητα να επιδιώξει τη διάσωση της επιχείρησής του μέσω πιο δραστικών μέτρων εντός όμως της πτωχευτικής διαδικασίας στο πλαίσιο σχεδίου αναδιοργάνωσης (άρθρ. 107 επ. ΠτΚ).  Αυτό ίσως να ξενίζει εκ πρώτης όψεως, εφόσον αντιλαμβάνεται κανείς την πτώχευση αποκλειστικά ως εκκαθαριστική διαδικασία. Είναι γεγονός, ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων η διάσωση μιας επιχείρησης, η οποία βρίσκεται σε κατάσταση παύσης ή επαπειλούμενης πληρωμών, είναι αδύνατη. Ακριβώς όμως γι αυτό το λόγο θα πρέπει να αποφεύγονται προσπάθειες διάσωσης μη σοβαρές, οι οποίες το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να επιδεινώσουν την κατάσταση του οφειλέτη. Το άνοιγμα της πτωχευτικής διαδικασίας δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως κύρωση εις βάρος του οφειλέτη, αλλά απλώς και μόνο ως θεσμοθετημένη διαδικασία αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης, όπου και θα αξιολογηθούν υπό αυστηρές διαδικασίες και προϋποθέσεις οι όποιες προοπτικές εξυγίανσης και διάσωσης της επιχείρησης. Από τη στιγμή, που ήδη επί επαπειλούμενης παύσης των πληρωμών ο ΠτΚ παρέχει στον οφειλέτη τη δυνατότητα να δέσει στο λιμάνι (αυτή είναι πλέον η φιλοσοφία του νέου πτωχευτικού δικαίου) της πτωχευτικής διαδικασίας, δεν υπάρχει ανάγκη ύπαρξης θεσμών αμφίβολης ρυθμιστικής ορθότητας και αποτελεσματικότητας, όπως είναι η διαδικασία συνδιαλλαγής. Η τελευταία στην καλύτερη περίπτωση θα καταδικαστεί σε αχρησία. Στη χειρότερη περίπτωση θα γράψει ιστορία τύπου άρθρ. 44 Ν. 1892/1990. Και στις δύο περιπτώσεις η κατάργησή της είναι αναπόφευκτη.