Kατερίνα Kαρατζά, Δικηγόρος

Σε μια εποχή που οι επιχειρήσεις που θα αδυνατούν να πληρώσουν τα χρέη τους θα αυξάνονται ολοένα και περισσότερο, το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο δεν βοηθάει τη διάσωσή τους. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει και τη δυνατότητα διατήρησης αντίστοιχων θέσεων εργασίας. Η διαφύλαξη των θέσεων εργασίας και η διατήρηση της ανεργίας σε χαμηλά ποσοστά θα βοηθήσουν τόσο να ξεπεραστεί η κρίση όσο και να αποφύγουμε μία από τις σημαντικότερες αλλά και πιο επώδυνες πιθανές συνέπειές της, που είναι οι κοινωνικές αναταραχές. Παράλληλα, η διατήρηση στη ζωή επιχειρήσεων που λειτουργικά είναι υγιείς αλλά έχουν υπερβολικό δανεισμό είναι πολύ σημαντική και για τη σταθερότητα του πιστωτικού συστήματος, αφού αν εκκαθαριστούν τέτοιες επιχειρήσεις, οι δανειστές θα λάβουν πολύ λιγότερα απ’ ό, τι αν παραμείνουν ως λειτουργικές μονάδες, για τον απλό λόγο ότι μια λειτουργική επιχείρηση αξίζει στην πλειονότητα των περιπτώσεων περισσότερο ως σύνολο, παρά ως μεμονωμένα περιουσιακά στοιχεία.

Στις 16 Σεπτεμβρίου του 2007 τέθηκε σε ισχύ ο Πτωχευτικός Κώδικας (Νόμος 3588/07), ο οποίος ενοποίησε το δίκαιο της πτώχευσης και της εξυγίανσης. Επρόκειτο για μια αναμενόμενη κωδικοποίηση και εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου του δικαίου της πτώχευσης και της εξυγίανσης των επιχειρήσεων, αποτέλεσμα εργασίας δύο διαδοχικών νομοπαρασκευαστικών επιτροπών.

Δυστυχώς, όμως, το νέο πλαίσιο δεν καταφέρνει να συμβάλει στην επίτευξη του σκοπού, δηλαδή στη διάσωση των επιχειρήσεων και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας.

Κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης του νομοσχεδίου, αντιλαμβάνομαι ότι κοινωνικοί φορείς ζήτησαν να διατηρηθούν διατάξεις από το προηγούμενο νομοθετικό πλαίσιο εξυγίανσης των επιχειρήσεων, όπως τα «περίφημα» άρθρα 44 έως 46β του 1892/1990, πρόταση που δεν εισακούστηκε. Το άρθρο 44 επέτρεπε στην πλειοψηφία των πιστωτών μιας προβληματικής επιχείρησης να επιβάλουν και στους υπόλοιπους να δεχθούν μείωση των απαιτήσεών τους ή άλλες παραχωρήσεις (π. χ. μείωση επιτοκίου, αύξηση διάρκειας) προκειμένου να σωθεί η επιχείρηση και οι πιστωτές να μπορέσουν έστω να λάβουν τα μειωμένα ποσά.

Με αυτή τη ρύθμιση αντιμετωπίζεται το πρόβλημα του λεγόμενου «λαθρεπιβάτη» (free rider), όπως χαρακτηριστικά ονομάζεται στην οικονομική ανάλυση του δικαίου. Αυτό σημαίνει ότι πιστωτές με μικρότερα χρέη, άρα και με μικρότερο κίνδυνο από τη χρεοκοπία της επιχείρησης, μπορούν να μη συναινούν στη συμφωνία, προκειμένου οι μεγαλύτεροι πιστωτές που έχουν και μεγαλύτερο κίνδυνο από τη χρεοκοπία της επιχείρησης να αναγκαστούν να τους αποπληρώσουν πλήρως για να εξασφαλίσουν τη διατήρηση της επιχείρησης. Είναι φανερό ότι αν οι περισσότεροι πιστωτές συμπεριφερθούν έτσι, δεν θα μπορέσει να υπάρξει συμφωνία και συνεπώς η επιχείρηση θα καταρρεύσει.

Οι δυνατότητες που προβλέπει το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο είναι δύο: η Διαδικασία Συνδιαλλαγής και το Σχέδιο Αναδιοργάνωσης.

Η Διαδικασία Συνδιαλλαγής αποτελεί νέα διαδικασία που εισήχθη στον νέο Πτωχευτικό Kώδικα με σκοπό να αποτρέψει τις πτωχεύσεις.

Στην περίπτωση που ένας οφειλέτης αποδεικνύει οικονομική αδυναμία να ικανοποιήσει τις υποχρεώσεις του, παρούσα ή προβλέψιμη, χωρίς όμως να βρίσκεται ακόμη σε κατάσταση παύσης πληρωμών, μπορεί να ζητήσει από το Πτωχευτικό Δικαστήριο να ανοίξει τη διαδικασία συνδιαλλαγής. Το δικαστήριο, αν πιθανολογήσει το βάσιμο της αίτησης και τη σκοπιμότητα της συνδιαλλαγής, αν δηλαδή κάνει δεκτή την αίτηση, αποφασίζει το άνοιγμα της διαδικασίας συνδιαλλαγής ορίζοντας μεσολαβητή. Η διάρκεια της διαδικασίας συνδιαλλαγής δεν μπορεί να ξεπερνάει τους δύο μήνες και μπορεί να παραταθεί από το δικαστήριο για άλλον ένα.

Σκοπός του μεσολαβητή στο χρονικό αυτό διάστημα είναι η επίτευξη συμφωνίας μεταξύ του οφειλέτη και της πλειοψηφίας των πιστωτών του, με σκοπό τη διατήρηση της δραστηριότητας της επιχείρησης και των θέσεων εργασίας και να προτείνει λύσεις για τη διάσωση της επιχείρησης.

Αν τέτοια συμφωνία επιτευχθεί και επικυρωθεί από το Πτωχευτικό Δικαστήριο, τότε κατά το χρονικό διάστημα που ισχύει: α) αναστέλλονται τα ατομικά μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης των πιστωτών για την ικανοποίηση των απαιτήσεων τους, β) αναστέλλεται η δυνατότητα λήψης ασφαλιστικού μέτρου κατά του οφειλέτη με σκοπό την απομάκρυνση ή την αφαίρεση μηχανολογικού ή τεχνολογικού ή άλλου εξοπλισμού που μπορεί να απαξιώσει την επιχείρηση και γ) δίνεται η δυνατότητα στον οφειλέτη στο χρονικό αυτό διάστημα να επανεκδώσει επιταγές. Τα συλλογικά μέτρα αναγκαστικής εκτέλεσης, όπως είναι η κήρυξη σε πτώχευση, αναστέλλονται για ένα εξάμηνο από την επικύρωση της συμφωνίας.

Το πρόβλημα όμως είναι ότι η συμφωνία, σε αντίθεση με το άρθρο 44 δεσμεύει μόνον τον οφειλέτη και τους πιστωτές που την υπέγραψαν, επαναφέροντας έτσι το πρόβλημα του λαθρεπιβάτη.

Αυτό που επιτυγχάνεται με τη συμφωνία συνδιαλλαγής είναι μια «ανάσα» λίγων μηνών για να προσπαθήσουν να αποφύγουν την πτώχευση, όμως δεν λύνει το πρόβλημα στη ρίζα του, δεν δίνει μια πραγματική δεύτερη ευκαιρία στην επιχείρηση.

Η δεύτερη δυνατότητα που δίνει το ισχύον καθεστώς είναι το Σχέδιο Αναδιοργάνωσης, εμπνευσμένο από το Chapter 11 του U. S. Bankruptcy Code.

Το Σχέδιο Αναδιοργάνωσης υποβάλλεται στο Πτωχευτικό Δικαστήριο είτε από τον πτωχό είτε από τον σύνδικο της πτώχευσης. Είναι, δηλαδή, θεσμός που ακολουθεί την κήρυξη της πτώχευσης. Το Σχέδιο Αναδιοργάνωσης, μετά την υπερψήφισή του από την πλειοψηφία των πιστωτών και την επικύρωσή του από το Πτωχευτικό Δικαστήριο, είναι δεσμευτικό για όλους τους πιστωτές ανεξαρτήτως αν υπερψήφισαν το Σχέδιο Αναδιοργάνωσης ή όχι.

Το σημαντικό όμως μειονέκτημα του Σχεδίου Αναδιοργάνωσης είναι ότι λαμβάνει χώρα μετά την κήρυξη της πτώχευσης. Η κήρυξη της πτώχευσης επιφέρει σοβαρές συνέπειες στην επιχείρηση του πτωχού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα στο υπάρχον καθεστώς είναι ότι ο πτωχός χάνει διάφορες διοικητικές άδειες, οι οποίες μπορεί να είναι απαραίτητες για τη συνέχιση άσκησης της δραστηριότητάς του και δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να συμμετέχει σε δημόσιους διαγωνισμούς.

Περαιτέρω, οι περισσότερες διαρκείς συμβάσεις δίνουν τη δυνατότητα καταγγελίας σε περίπτωση πτώχευσης του αντισυμβαλλομένου. Επιπλέον, η εντύπωση που δημιουργείται στο ελληνικό ευρύ κοινό για μια επιχείρηση που έχει πτωχεύσει είναι ότι πρόκειται για μια «τελειωμένη επιχείρηση». Το καταναλωτικό κοινό δεν αγοράζει τα προϊόντα ούτε χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες μιας πτωχευμένης επιχείρησης, αφού φοβάται ότι δεν θα υπάρχει για να τιμήσει τις εγγυήσεις προϊόντων, να παράσχει service κ. λπ. Φαντάζεται κανείς στην Ελλάδα το επιβατικό κοινό να πετούσε με μια αεροπορική εταιρεία που είχε πτωχεύσει, αλλά ήταν στη διαδικασία σύναψης με τους πιστωτές της σχεδίου αναδιοργάνωσης, όπως γινόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες με πολλές αεροπορικές εταιρείες;

Για να μπορέσει, λοιπόν, να λειτουργήσει αποτελεσματικά για τη διάσωση των επιχειρήσεων το ελληνικό Chapter 11, πρέπει να τροποποιηθεί το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο σε άλλα σημεία, όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω, ώστε να μη δημιουργεί τόσο επαχθείς συνέπειες για τον πτωχό, αλλά κυρίως πρέπει να αλλάξουν οι αντιλήψεις του κοινού. Επειδή, όμως, οι αντιλήψεις του κοινού θέλουν πολύ περισσότερο χρόνο για να αλλάξουν απ’ ό, τι οι νόμοι, είναι ανάγκη να επανέλθει μια ρύθμιση αποτελεσματικού, αναγκαστικού προπτωχευτικού συμβιβασμού, όπως αυτή του τόσο βιαστικά καταργηθέντος άρθρου 44. Η ανάγκη είναι επείγουσα, επειδή ο χρόνος κυλάει αδυσώπητα για πληθώρα επιχειρήσεων που απειλούνται από την κρίση, για τους εργαζομένους, για τις οικογένειές τους και γενικότερα για τη δοκιμαζόμενη ελληνική οικονομία.

15.3.2009