Ναι της Ολομέλειας του ΑΠ στην αναλογική εφαρμογή του ΠΔ 219/91, όπως ισχύει, στις διαμεσολαβητικές συμβάσεις (παραγγελιοδοχικού αντιπροσώπου και διαρκούς πρακτορείας).

Σπύρου Γ. Αλεξανδρή, Δικηγόρου LL.M.

Όπως είναι γνωστό, το ζήτημα της αναλογικής εφαρμογής του ΠΔ 219/91 «Περί Εμπορικών Αντιπροσώπων σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 86/653/ΕΟΚ», στις διαμεσολαβητικές συμβάσεις (ιδίως σύμβαση διανομής) απασχόλησε με ιδιαίτερη ένταση τόσο τη νομολογία όσο και τη θεωρία[1].

Επίσης το όλο ζήτημα, μετά από προδικαστικό ερώτημα που έθεσε πρωτοβάθμιο δικαστήριο[2] ,ταξίδεψε στο Λουξεμβούργο και απασχόλησε και την νομολογία του ΔΕΚ (ήδη ΔΕΕ), το οποίο με Αιτιολογημένη Διάταξη[3] ναι μεν έκρινε ότι δεν τίθεται ζήτημα αναλογικής εφαρμογής της Οδηγίας σε άλλες διαμεσολαβητικές συμβάσεις, πλην ο Εθνικός Νομοθέτης είναι ελεύθερος να προβλέψει και θεσπίσει διατάξεις πρόσφορες για την προστασία παραγγελιοδόχων (η υπόθεση Μαυρωνά αφορούσε παραγγελιοδοχικό αντιπρόσωπο).

Ο ΑΠ με την σημαντικότατη απόφασή του 139/2006 έκρινε ότι υφίσταται γνήσιο (ακούσιο) νομοθετικό κενό και είναι δυνατή η αναλογική εφαρμογή του ΠΔ και στις άλλες διαμεσολαβητικές συμβάσεις[4].

Η άνω κρίση της αποφάσεως ΑΠ 139/2006, η οποία επισφραγίστηκε στη συνέχεια με σειρά αποφάσεων του ίδιου δικαστηρίου[5] υιοθετήθηκε από τον Έλληνα νομοθέτη, πλην με μία σημαντική διαφορά. Mε την διάταξη του άρθρου 14 παρ. 4 στοιχ. α και β του ν. 3557/2007 θεσπίστηκε η «ανάλογη εφαρμογή» του ΠΔ μόνο στις συμβάσεις αντιπροσωπείας που αφορούν παροχή υπηρεσιών και αυτές της αποκλειστικής διανομής. Η νέα διάταξη έχει επί λέξει ως εξής: «4. Οι διατάξεις του ΠΔ, όπως ισχύει, εφαρμόζονται αναλόγως στις συμβάσεις: α) αντιπροσωπείας, οι οποίες αφορούν παροχή υπηρεσιών, β) αποκλειστικής διανομής, εφόσον, ως συνέπεια της σύμβασης αυτής, ο διανομέας ενεργεί ως τμήμα της εμπορικής οργάνωσης του προμηθευτή». Αυτό δε παρά την απόφαση ΑΠ 139/2006, η οποία στην μείζονα σκέψη της προκρίνει την αναλογική εφαρμογή σε όλες τις διαμεσολαβητικές συμβάσεις, που διαθέτουν τα κριτήρια της συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας.

Στο σημείο αυτό επισημαίνεται ότι η άνω διάταξη δεν ενσωματώνεται στο ΠΔ, ούτε συνιστά τροποποίηση του τελευταίου, όπως αυτές που έγιναν με τα ΠΔ 264/1991 , 249/1993, 88/1994 και 312/1995. Για το λόγο αυτό ορθά περιλήφθηκε σε τυπικό νόμο, δεδομένου ότι δεν αφορά σε (προσήκουσα) μεταφορά της οδηγίας για τους εμπορικούς αντιπροσώπους στο εσωτερικό δίκαιο και επομένως δεν θα μπορούσε να θεσπιστεί με ΠΔ κατ’ εξουσιοδότηση των νομοθετικών διατάξεων που αναφέρονται στο προοίμιο του ΠΔ και αφορούν τη μεταφορά κοινοτικών οδηγιών στο εσωτερικό δίκαιο[6].

Δυστυχώς η άνω (περιορισμένη) επιλογή του Έλληνα Νομοθέτη προκάλεσε κάποια σύγχυση. Έτσι στην θεωρία και στην νομολογία αναζωπυρώθηκε η συζήτηση και ο προβληματισμός κατά πόσο το ΠΔ εφαρμόζεται αναλογικά σε όλες τις διαμεσολαβητικές συμβάσεις με αποτέλεσμα, το όλο ζήτημα να παραπεμφθεί στην Ολομέλεια του ΑΠ, προκειμένου να αποφανθεί σχετικώς[7]

Πλέον η Ολ. ΑΠ[8] με τις αποφάσεις της (με μειοψηφία οκτώ μελών[9]) 15/2013 (αφορά την σύμβαση διαρκούς πρακτορείας ταξιδίων) και 16/2013 (αφορά την σύμβαση παραγγελιοδοχικού αντιπροσώπου) με εξαιρετικές και εμπλουτισμένες σκέψεις σε σχέση με την ΑΠ 139/2006, απεφάνθη υπέρ της αναλογικής εφαρμογής του ΠΔ 219/91 στις διαμεσολαβητικές αποφάσεις, εφόσον βεβαίως πληρούνται κατά περίπτωση τα κριτήρια της αναλογικής εφαρμογής του ΠΔ, κρίνοντας ότι υφίσταται «…ασύγνωστο ακούσιο κενό, το οποίο ο νομοθέτης όφειλε να προβλέψει και να καλύψει (πρωτογενές κενό), αφού κενό συνιστά γενικώς η έλλειψη στη συγκεκριμένη περίπτωση σύννομης ρύθμισης, μολονότι η έννομη τάξη την αξιώνει λόγω της ομοιότητας της περίπτωσης αυτής με άλλες ρυθμισμένες στο νόμο περιπτώσεις. Μάλιστα κενό δεν συνιστά μόνον η παντελής έλλειψη ρύθμισης στη συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά και η ελλιπής ρύθμιση, όταν συνιστά αδικαιολόγητη απόκλιση από τις ρυθμισμένες όμοιες περιπτώσεις, οπότε ανακύπτει και πάλι ανάγκη πλήρωσης του κενού μέσω της αναλογίας, η οποία ως ειδικότερη έκφραση της τελολογικής μεθόδου ερμηνείας και εφαρμογής του δικαίου στηρίζεται στην ουσιώδη ομοιότητα της αρρύθμιστης περίπτωσης με ρυθμισμένες από την έννομη τάξη περιπτώσεις. Οπωσδήποτε η δυνατότητα αναλογικής εφαρμογής του π.δ/τος 219/ 1991 για τον εμπορικό αντιπρόσωπο και σε άλλες μορφές εμπορικών διαμεσολαβητικών δραστηριοτήτων κρίνεται κατά περίπτωση (ad hoc), με την έννοια όχι βέβαια επιλεκτικά, έτσι ώστε η αναλογία να αποτελεί για την περίπτωση αυτή εισαγωγή στην πραγματικότητα ατομικού δικαίου, αλλά θα πρέπει η ατομική περίπτωση να συγκεντρώνει τα στοιχεία που δικαιολογούν εξ αντικειμένου την επέκταση και σ΄ αυτή των ρυθμίσεων του ως άνω π.δ/τος. Δηλαδή με βάση τα στοιχεία αυτά επιτυγχάνεται η αναλογική εφαρμογή του π.δ/τος 219/1991 σε κάθε όμοια περίπτωση και όχι αποκλειστικά στην κρινόμενη ατομική περίπτωση και μάλιστα κατά τον ίδιο αντικειμενικό τρόπο εξειδικεύεται και η δυνατότητα αναλογικής εφαρμογής των επιμέρους διατάξεων του π.δ/τος στο σύνολο των όμοιων περιπτώσεων, οπότε ασφαλώς δεν πρόκειται για ανεπίτρεπτη από το αρθρ. 26 του Συντάγματος άσκηση νομοθετικού έργου από το δικαστήριο…».

Κατά τον τρόπο αυτό ολοκληρώθηκε, τουλάχιστον σε νομολογιακό επίπεδο, μία συζήτηση, η οποία ταλάνισε την νομολογία τόσο των Δικαστηρίων της ουσίας όσο και του Ακυρωτικού πάνω από μία εικοσαετία.