Αλέξανδρος Ρόκας

Δικηγόρος – Δ.Ν.

Εντεταλμένος Διδασκαλίας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΕΚΠΑ

Μέλος Δ.Σ. Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων

Πλούσιοι μέτοχοι, φτωχές εταιρίες: Εκ προοιμίου ανήθικο;

                Στο δημόσιο διάλογο, η αναφορά σε εταιρίες που βρίσκονται σε οικονομική δυσκολία ή πτώχευσαν, σε αντίθεση με τους ιδιοκτήτες τους, οι οποίοι διατηρούν την περιουσία τους, προκαλεί συνήθως αποδοκιμασία εις βάρος των τελευταίων. Όμως, είναι εκ προοιμίου παράνομο ή ανήθικο να πτωχεύει μια εταιρία, ενώ ο ιδιοκτήτης της ευδοκιμεί; Η απάντηση είναι κατ’ αρχήν αρνητική. Και τούτο διότι ο θεσμός της εταιρίας, ιστορικά και νομικά, εξυπηρετεί την απομόνωση των κινδύνων. Σε περίπτωση αποτυχίας του εταιρικού εγχειρήματος, κινδυνεύει να χαθεί η περιουσία που εισέφεραν οι διάφοροι μέτοχοι της εταιρίας στην εταιρία, δεν επηρεάζεται, ωστόσο, η προσωπική περιουσία των μετόχων (πρόκειται για την αρχή της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου). Αυτός είναι ο κανόνας στις περισσότερες χώρες του εξωτερικού, ενώ στην Ελλάδα ισχύει σε όλες τις μορφές κεφαλαιουχικών εταιριών (δηλ. την ΑΕ, την ΕΠΕ και την ΙΚΕ). Βάσει του ίδιου κανόνα, άλλωστε, εξυπηρετείται και η λειτουργία των ομίλων επιχειρήσεων: το κάθε μέλος του ομίλου, κατ’ αρχήν, δεν έχει ευθύνη για τα χρέη των υπόλοιπων μελών.

                Κάπου εδώ όμως αρχίζουν οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής πρακτικής. Ειδικότερα, πολύ μεγάλος αριθμός κεφαλαιουχικών εταιριών στην Ελλάδα ελέγχεται πλήρως από λίγους μετόχους ή εταίρους, συνήθως μέλη της ίδιας οικογένειας. Με αυτό τον τρόπο, η διοίκηση της εταιρίας ελέγχεται εξ ολοκλήρου από αυτούς. Η δομή αυτή εξουσίας, ωστόσο, μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες αδιαφάνειας. Έτσι, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που χορηγηθέντα σε εταιρίες δάνεια δεν αξιοποιήθηκαν για το σκοπό που δόθηκαν. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται μεταφορά πόρων της εταιρίας που βρίσκεται σε οικονομική δυσκολία σε άλλες εταιρίες που ελέγχονται από τους ίδιους μετόχους, με σκοπό τη συνέχιση από τις τελευταίες της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η συμπεριφορά αυτή, ασφαλώς, θίγει τους δανειστές της επιχείρησης, και γι’ αυτό ο νομοθέτης προσπαθεί με διάφορους θεσμούς να την αποτρέψει (ιδίως με τις διατάξεις περί καταδολίευσης δανειστών).

                Δεν είναι όμως μόνο η συμπεριφορά των μετόχων. Ρόλο παίζει και η συμπεριφορά των πιστωτών αλλά και του ίδιου του νομοθέτη, ο οποίος προνομιακά ρυθμίζει τα των οφειλών προς το Δημόσιο. Ειδικότερα, τα πιστωτικά ιδρύματα, σε μια προσπάθεια αυτοπροστασίας, απαιτούν συχνά την παροχή προσωπικής εγγύησης από τον κυρίαρχο μέτοχο, κάτι το οποίο φυσικά αίρει την πιο πάνω βασική αρχή της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου. Ωστόσο, κατά την παροχή δανείων, εκτός από τις εγγυήσεις και τις υποθήκες, σημασία έχει η κατάρτιση αξιόπιστου επιχειρηματικού σχεδίου καθώς και η διαρκής παρακολούθηση της εφαρμογής του από τον δανειοδοτούντα, κάτι το οποίο δεν ήταν διαχρονικά αυτονόητο στην χώρα μας. Σε ό,τι αφορά, τέλος, την αντίδραση του νομοθέτη, παρατηρούνται διάφοροι κανόνες, οι οποίοι διασφαλίζουν τις απαιτήσεις του Δημοσίου, κατά τρόπο αντίθετο στη διεθνή πρακτική. Ενδεικτικά, έχει θεσπιστεί αστική και ποινική ευθύνη της διοίκησης της εταιρίας, σε περίπτωση καθυστέρησης οφειλών προς το δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία, ανεξαρτήτως του αν αυτή οφείλεται σε κακότροπες πρακτικές ή σε απλή ταμειακή δυσχέρεια, η οποία μπορεί να συμβεί σε κάθε επιχείρηση. Ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν η θέσπιση, το 2015, απεριόριστης ευθύνης των μετόχων με συμμετοχή άνω του 10% για χρέη της εταιρίας προς ασφαλιστικά ταμεία, όμως η διάταξη αυτή καταργήθηκε πριν λίγους μήνες, καθώς δημιουργούσε σημαντικά αντικίνητρα στους επενδυτές.

                Συμπερασματικά, θα ήταν λάθος να επικρατήσει η γενική αντίληψη ότι η προσωπική περιουσία των μετόχων συνιστά δείκτη ανηθικότητας, εφόσον η εταιρία τους κατέρρευσε. Και αυτό διότι θα έδινε το λάθος σήμα για τη θεμελιώδη λειτουργία των εταιριών, δικαιολογώντας κατά κάποιο τρόπο νομοθετικές διατάξεις που καταστρέφουν την εταιρία, όπως αυτές που προαναφέρθηκαν. Θα πρέπει, επομένως, η αξιολόγηση να αφορά την συμπεριφορά των συγκεκριμένων κάθε φορά μετόχων, και αντίστοιχα ο νομοθέτης να αντιμετωπίσει στοχευμένα τις εν λόγω καταχρηστικές πρακτικές.

* Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πρώτο Θέμα» την 16^η Οκτωβρίου 2016.